BIULETYN INFORMACJI PUBLICZNEJ

Szukając inspiracji młodzi urbaniści analizowali należące do różnych epok archetypowe place miejskie, zdefiniowane jako przykłady klasyczne, tradycyjne i nowoczesne, a następnie wyszli w teren próbując poznać i zrozumieć kontekst Nowego Portu, a ściślej otoczenia nieukończonego nigdy socrealistycznego założenia Placu Centralnego.

Plac Centralny zaplanowany jako socrealistyczna brama do Nowego Portu. Oryginalny szkic z projektu Danuty Weirowskiej, 1954

Planowanie intuicyjne

Naturalnie, natrafili tam na elementy kolejnych, niekoniecznie ze sobą współgrających koncepcji urbanistycznych z różnych okresów, od XVIII-wiecznej siatki ulic, przez międzywojenne budownictwo społeczne, aż po ukończone w 1978 osiedle bloków przy ul. Wyzwolenia z dominującym falowcem. Nie starali się ich jednak analizować w odniesieniu do historii czy stylu. Nie badali archiwaliów i starych planów, lecz korzystali z komfortu traktowania historycznych struktur jak i podziałów własnościowych z dużą dowolnością szukając założeń projektowych w odkrytych przez siebie kontekstach kompozycyjnych i warunkach terenowych. Uczestnicy warsztatów przewidywali również z dużym prawdopodobieństwem możliwe kierunki spodziewanych zmian w bliższym i dalszym sąsiedztwie Placu takie jak kolejne etapy ekspansji zabudowy mieszkaniowej trwającej dziś w sąsiedniej Letnicy i idący za tym spodziewany wzrost zapotrzebowania na zieleń i usługi, w tym rekreacyjne i kulturalne, które mogłyby nie tylko ożywić Plac, ale i niszczejący pusty Morski Dom Kultury.

Niedokończony Plac Centralny. Pośrodku Morski Dom Kultury. Po lewej zachowane struktury przedwojenne. (fot. gdansk.pl)

Miejski plac to nie skrzyżowanie

Każdy z zespołów przygotował kompozycję w trzech wariantach odpowiadających skalom urbanistycznym, które już w rejonie placu występują: monumentalnym, kameralnym oraz zorientowanym na tworzenie systemu powiązań, pamiętając przy tym, że plac to nie skrzyżowanie, ale przede wszystkim przestrzeń publiczna, a interwencja urbanistyczna to coś więcej niż projekt inwestycji. Przedstawiamy wyniki badania potencjału tej przestrzeni jako miejsca, z którego mieszkańcy nie tylko mogliby korzystać, ale i chcieliby się z nim utożsamiać.

kliknij obraz, żeby powiększyć

Jak z przestrzeni zrobić miejsce? Jak z miejsca zrobić Plac?

Plac, skwer i park to miejsca wspierające wzrastanie wspólnoty miejskiej. Będąc tłem naszej codzienności stają się wartością i nierzadko istotnym narzędziem budowania wspólnej tożsamości sąsiedztwa. Tym bardziej, gdy rodzinnie zakorzeniamy się w dzielnicy, której krajobraz staje się ważnym międzygeneracyjnym tłem wspomnień. Każde miasto dumne jest ze swoich placów, dążąc do łączenia ich w ciekawe systemy przestrzeni publicznej. Jakość stref pieszych, także jako układów komunikacyjnych to wartość doceniana nie tylko przez mieszkańców – użytkowników miasta piętnastominutowego, ale i dla turystów. To właśnie dlatego odwiedzamy Florencję, Barcelonę czy Paryż. Nie tylko by pozwiedzać zabytki i muzea, lecz także by nasycić się atmosferą życia miasta, ujawniającą się w przestrzeni publicznej również poza historycznym centrum.

Plac miejski to wyznacznik jakości przestrzeni dzielnicy

Idea placu miejskiego przeżywa obecnie renesans. Place w historycznych centrach odnawia się usuwając z nich samochody i ożywiając usługi w tradycyjnych parterach. Jednak miasta dbające o harmonijny rozwój społeczny tworzą dziś atrakcyjne place również w nowych dzielnicach. Wiodące w rankingach jakości życia europejskie miasta nie chcą powtarzać błędów przeszłości w postaci dzielnic-sypialni, miast projektowanych dla samochodów i osiedli zamkniętych. Powstałym w ostatnim dwudziestoleciu placom modelowych dzielnic Wiednia, Monachium, Kopenhagi czy Sztokholmu nadano unikalne cechy pozwalające stworzyć odczuwalną lokalna tożsamość. Plac w nowej dzielnicy to cenne miejsce identyfikacji, pozwalające na krystalizowanie się nowej społeczności.

Naszymi przewodnikami po wystawie byli wykładowcy PG dr Gabriela Rembarz i Bahaa Bou Kalfouni. Każdą koncepcję przedstawiono w sposób umożliwiający przyjrzeniu się wszystkim trzem wariantom.

Plac jako temat dyskusji publicznej nie jest w Gdańsku tematem wiodącym. Choć nasze miasto jest liderem w liczbie powstających nowych założeń mieszkaniowych, nie słyszymy o oddawanych do użytku nowych placach miejskich. Opinia publiczna ekscytuje się raczej nowymi odcinkami ulicy, najczęściej w formie miejskich autostrad, obserwuje postęp budowy kolejnej obwodnicy i domaga się szybkiego tramwaju. Słysząc o konkursie na przestrzeń publiczną mało kto łudzi się, że powstanie tętniąca życiem rzeczywistość. A jednak marzenie o zmianie osiedlowej pustki w znaczące miejsce dojrzewa w społeczeństwie wychodzącym powoli z rozwiązań kryzysowych. Coraz częściej irytujemy się widząc blokowiska nowej generacji powstające tam, gdzie przez dekady w wyobraźni widzieliśmy miejski park. Gdy na drodze do przystanku czy szkoły wyrasta służący nielicznym ogrodzony płotem parking gotujemy się w poczuciu bezradności. I w takim poczuciu jedziemy na wycieczkę do malowniczych miejscowości, najczęściej zagranicznych, w których oczywistym prawem każdego jest dostęp do placu z kawiarenką, ławeczką, odrobiną społecznych więzi w cieniu wiekowego drzewa.

Plac w Nowym Porcie to wyzwanie dla młodych kreatywnych umysłów. Brama do tej dzielnicy akcentowana przez opustoszały  socrealistyczny gmach dawnego Morskiego Domu Kultury. Położony między osiedlem bloków, a przytulną mozaiką historycznej części Nowego Portu, z dalekim widokiem na strefę przemysłowo-portową ponad kwitnącym wiosną sadem ogródków działkowych. Monumentalna pustka, szczególnie odczuwalna w burym zimnie jesiennozimowego światła, korci do stworzenia tu znaczącego miejsca. Jaki powinien być ten nowy plac na wjeździe, dopełnienie niedokończonych koncepcji? Monumentalny, kameralny... Złożony czy prosty? Parkowy czy kamienny? Tymczasowy czy wieczny?

Interaktywną wystawę z obiektami pełnymi subtelnych detali i odniesień do istniejącej przestrzeni trudno opisać nawet ilustracjami

Wkrótce opublikujemy wywiad z dr Gabrielą Rembarz, która odpowiedziała na kilka pytań na temat wizji przyszłości Nowego Portu - w kontekście wystawy ale i obecnego w dzielnicy dysonansowego dziedzictwa - przedmiotu badań gdańskiego zespołu sieci Archethics. Okazją do wysłuchania jej przemyśleń i zadania własnych pytań będzie też spotkanie "BLOKOWISKA - strategie na rzecz przyszłości" zaplanowane na 22 maja w ramach cyklu Historia i Etyka w Instytucie Kultury Miejskiej.

Część artykułu zredagowano na podstawie tekstu kuratorskiego CSW Łaźnia.

• Więcej o gdańskiej odsłonie projektu Archethics