Q&A
I Cel, wizja i charakter nowej instytucji
1. Dlaczego Miasto Gdańsk zdecydowało się na połączenie Gdańskiej Galerii Miejskiej (GGM) i Centrum Sztuki Współczesnej ŁAŹNIA (CSW ŁAŹNIA)?
Miasto Gdańsk, kierując się potrzebą wzmocnienia sektora sztuk wizualnych oraz dążeniem do zapewnienia jego spójnego i efektywnego rozwoju, podjęło decyzję o utworzeniu nowej, zintegrowanej instytucji kultury. Jej celem będzie realizacja demokratycznego, inkluzyjnego programu artystycznego, odpowiadającego na wyzwania współczesności oraz potrzeby lokalnego środowiska twórczego i jego odbiorców.
Gdańsk od lat konsekwentnie wspiera rozwój sztuki współczesnej poprzez instytucje, wpieranie organizacji pozarządowych, organizację programów stypendialnych i rezydencyjnych. Prowadzi również unikalny w skali kraju, samorządowy program budowy publicznej kolekcji sztuki – Gdańską Kolekcję Sztuki Współczesnej – na który dotychczas przeznaczono ponad 2,3 mln zł.
W latach 2022–2023 przeprowadzono pogłębioną analizę funkcjonowania miejskich instytucji sztuk wizualnych CSW ŁAŹNIA oraz GGM z udziałem niezależnych ekspertów. Wnioski z ekspertyz jednoznacznie wskazują na konieczność przeprowadzenia zmian strukturalnych. CSW ŁAŹNIA i GGM nie reprezentują wszystkich zainteresowanych interesariuszy, nie docierają do nowych publiczności, nie współpracują ponadsektorowo i miedzy sobą – o czym świadczy choćby organizowanie w krótkiej perspektywie czasowej wystaw tych samych twórców. W związku z powyższym, Miasto Gdańsk przystąpiło do procesu integracji obu instytucji, zachowując ich dorobek, kompetencje oraz relacje z partnerami i odbiorcami. Nowa instytucja będzie działać w formule otwartej, wspólnotowej i transparentnej, stanowiąc silne zaplecze dla rozwoju sztuk wizualnych w Gdańsku oraz wzmacniając pozycję miasta jako ośrodka sztuki współczesnej w Polsce i Europie.
2. Czy to oznacza likwidację instytucji?
Połączenie nie oznacza likwidacji. Obie instytucje nie przestają istnieć w sensie merytorycznym – ich doświadczenia, dorobek i zespoły stają się częścią nowego organizmu. Zespoły obu instytucji zachowują ciągłość pracy i zatrudnienia. Zmiana ma charakter strukturalny: dotychczasowe jednostki zostają przekształcone w jedną instytucję kultury o szerszym zakresie działania. Nie chodzi więc o zamknięcie czy wymazanie którejkolwiek z nich, lecz o stworzenie nowej formy organizacyjnej, która pozwoli skuteczniej rozwijać działalność w obszarze sztuki współczesnej. Reorganizacja nie oznacza unifikacji, ale próbę zbudowania wspólnej przestrzeni, w której mogą współistnieć różne podejścia i praktyki – od działań wystawienniczych i edukacyjnych po projekty społecznie zaangażowane. Dorobek programowy obu instytucji będzie kontynuowany, a ich unikalne profile zostaną rozwinięte w ramach nowej struktury.
3. Dlaczego nie wzmocnić obu instytucji bez łączenia ich w jedną?
Współczesna kultura wymaga większej elastyczności, współdziałania i zdolności do reagowania na zmiany społeczne. GGM i CSW ŁAŹNIA mają ogromny dorobek, ale powstawały w oparciu o format instytucji charakterystyczny dla XX wieku – odrębny, specjalistyczny, często budowany wokół silnych osobowości dyrektorów czy kuratorów. Dziś instytucje kultury działają inaczej: wychodzą do społeczności, tworzą przestrzeń współpracy i otwartości. To decyzja, która dojrzewała – wynik diagnozy, analizy potrzeb publiczności i środowiska twórczego. Żyjemy w czasie jednej z największych transformacji cywilizacyjnych w historii – technologicznej, społecznej i komunikacyjnej. Polityka kulturalna miasta powinna na nią reagować, a nowa, zintegrowana instytucja pozwoli to robić skuteczniej – w duchu współodpowiedzialności, nowoczesnego zarządzania i wspólnego tworzenia przyszłości gdańskiej kultury.
4. Czy głównym celem są oszczędności?
Nie łączymy instytucji po to, by było mniej — łączymy je po to, by mogły więcej. Nie chodzi o oszczędności, lecz o stworzenie instytucji zdolnej do realnego działania – z większym zapleczem, wspólnym zespołem i możliwością planowania na lata.
Słabością dotychczasowego systemu było jego rozproszenie – funkcjonowanie małych ośrodków o ograniczonych zasobach, działających często obok siebie, bez realnej możliwości wspólnego planowania i współpracy programowej. Każdy z oddziałów dysponował niewielkimi – jak na dzisiejsze standardy – przestrzeniami wystawienniczymi. Z perspektywy polityki kulturalnej miasta widać także, że instytucje działały w zamkniętych formułach, docierając głównie do stałych, wąskich grup odbiorców. W procesie diagnozy dostrzegliśmy również, że część środowiska artystycznego pozostaje poza instytucjonalnym obiegiem, a niektóre obszary twórczości czy tematy społeczne nie znajdują dziś dla siebie miejsca w istniejących strukturach. Nowa formuła instytucji ma wzmacniać różnorodność perspektyw i budować większą widoczność gdańskiej sztuki współczesnej.
5. Jaka jest wizja nowej instytucji sztuk wizualnych w Gdańsku?
Gdańsk odpowiada na globalny kierunek zmian w kulturze: od instytucji hierarchicznych do instytucji współdzielonych, które opierają się na współodpowiedzialności, współtworzeniu i partnerskim zarządzaniu.
Nowa instytucja będzie działać w duchu otwartego zarządzania, opartego na dialogu i współdecydowaniu. Jej program i kierunki działania będą kształtowane we współpracy z artystami, zespołami i mieszkańcami. W strukturze instytucji powstanie społeczna rada, a decyzje programowe będą poprzedzane wspólnym planowaniem działań – tak, aby głos środowisk twórczych i obywatelskich realnie wpływał na kształt programu. Gdańsk tą decyzją wspiera nowy kierunek w myśleniu o kulturze – jako o wspólnym dobru, za które odpowiada wspólnota. Dzięki nowej instytucji w Gdańsku powstanie więcej przestrzeni dla lokalnych twórców, programów edukacyjnych i wspólnych inicjatyw w dzielnicach. Chcemy, by sztuka współczesna była obecna nie tylko w galeriach, ale też w życiu miasta i jego mieszkańców. To kierunek bliski modelom rozwijanym dziś w europejskich instytucjach nowej generacji, które łączą funkcje artystyczne, edukacyjne i społeczne w ramach jednej struktury administracyjnej.
6. Czy połączenie wpłynie na program i dostępność dla publiczności?
Nie przewiduje się przerw w działalności ani ograniczenia dostępu do oferty.
Dotychczasowe wszystkie lokalizacje – w tym przestrzenie wystawowe i miejsca spotkań – pozostają otwarte, a trwające projekty będą kontynuowane pod szyldem nowej instytucji.
7. Czy większa instytucja nie stanie się mniej ambitna?
Większa instytucja to większe możliwości, nie mniejsze ambicje.
Połączenie tworzy przestrzeń dla działań eksperymentalnych, interdyscyplinarnych i badawczych, które wcześniej były trudniejsze do realizacji w mniejszych strukturach. Różnorodność, odwaga i jakość programu pozostaną jednym z głównych celów – to właśnie one mają budować pozycję Gdańska w obszarze sztuki współczesnej.
8. Co stanie się z dziedzictwem Güntera Grassa?
Wydzielony ze struktury GGM Dom Literatury w Gdańsku powstał, aby zaopiekować się polem literackim miasta. Jego celem jest tworzenie i upowszechnianie literatury powstającej w Gdańsku oraz ochrona i promocja lokalnego dziedzictwa literackiego.
To dziedzictwo obejmuje twórczość Güntera Grassa, ale także Marii Janion, Stefana Chwina, Pawła Huelle, Stanisławy Przybyszewskiej i innych twórców związanych z Gdańskiem. W 2027 roku świętowane będzie stulecie urodzin Güntera Grassa. Zostanie ono uhonorowane przez Dom Literatury w Gdańsku, który już współpracuje ze Stowarzyszeniem Güntera Grassa. W ramach jubileuszu zaplanowano m.in. rezydencje im. Güntera Grassa, wystawy, czytania performatywne i specjalną edycję Literackiej Mapy Gdańska.
W docelowej siedzibie Domu Literatury przy ul. Sierocej powstanie wystawa stała opowiadająca historię literackiego Gdańska, w której dziedzictwo Grassa zajmie ważne miejsce. Przestrzeń wystaw czasowych pozwoli natomiast prezentować jego literacką i plastyczną twórczość.
II Proces formalny i prawny
9. Kto podejmuje decyzję o połączeniu?
Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej decyzję o połączeniu instytucji podejmuje organ stanowiący jednostkę samorządu terytorialnego, czyli Rada Miasta Gdańska, w formie uchwały, która określa nazwę połączonej instytucji, termin połączenia, zasady przejęcia praw i zobowiązań oraz nadaje instytucji statut.
10. Na czym polega uchwała zamiarowa?
Uchwała zamiarowa to wewnętrzny etap działania organizatora, wynikający z art. 19 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Przepis ten nakłada obowiązek ogłoszenia zamiaru połączenia instytucji kultury co najmniej na trzy miesiące przed jego dokonaniem. Uchwałę o zamiarze połączenia GGM oraz CSW ŁAŹNIA przyjęła Rada Miasta Gdańska w dniu 28 sierpnia 2025 r. Uchwała nie rozstrzyga ostatecznie o połączeniu, lecz spełnia funkcję informacyjną i rozpoczyna formalny proces reorganizacji. W tym czasie organizator prowadzi przygotowania niezbędne do opracowania ostatecznej uchwały o połączeniu instytucji.
11. Jak zostanie powołany dyrektor nowej instytucji?
Połączenie instytucji kultury wiąże się z koniecznością powołania dyrektora nowej jednostki. Zgodnie z ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej dyrektora powołuje organizator instytucji – w tym przypadku Prezydent Miasta Gdańska. Przepisy przewidują dwa tryby powołania dyrektora: w drodze konkursu albo w trybie bezkonkursowym, po zasięgnięciu opinii związków zawodowych działających w instytucji oraz właściwych stowarzyszeń zawodowych i twórczych.
12. Jakie kwestie reguluje statut nowej instytucji i czy będzie on publicznie dostępny?
Statut nowej instytucji zostanie nadany przez Radę Miasta Gdańska w formie uchwały i będzie dokumentem publicznym, dostępnym w Biuletynie Informacji Publicznej. Określa on m.in. nazwę, siedzibę, przedmiot działalności, organy zarządzające i doradcze, źródła finansowania.
13. Czy nazwa nowej instytucji jest już znana?
Nazwa nowej instytucji zostanie określona w uchwale o połączeniu oraz w statucie uchwalanym przez Radę Miasta Gdańska. Na tym etapie nie przesądzamy brzmienia nazwy. decyzja zapadnie wraz z przyjęciem dokumentów kończących proces łączenia instytucji. Propozycje nazw zostaną wypracowane w trakcie warsztatów z udziałem pracowników instytucji.
III Konsultacje i partycypacja
14. W jaki sposób miasto rozmawia ze środowiskiem o planowanym połączeniu?
Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie przewiduje formalnej procedury konsultacji w przypadku połączenia instytucji kultury – jedynym obowiązkiem organizatora jest ogłoszenie informacji o zamiarze i przyczynach połączenia z trzymiesięcznym wyprzedzeniem. Urząd Miasta Gdańska zdaje sobie jednak sprawę, że taka zmiana budzi emocje i wymaga wyjaśniania, dlatego prowadzi rozmowy z zespołami instytucji i przedstawicielami środowiska artystycznego.
15. Jakie działania dialogowe zostały przeprowadzone i jakie są planowane w najbliższym czasie?
Od wiosny 2024 roku prowadzone są spotkania z pracownikami oraz przedstawicielami środowiska artystycznego i akademickiego. Odbyły się m.in. konsultacje z Akademią Sztuk Pięknych (marzec 2025), spotkania środowiskowe w NOMUS – Nowe Muzeum Sztuki Dziale Muzeum Narodowego w Gdańsku i Urzędzie Miejskim (kwiecień i czerwiec 2025), spotkania dedykowane zespołom GGM i CSW ŁAŹNIA (kwiecień i wrzesień 2025) oraz warsztaty stolikowe współorganizowane przez GGM i ASP (lipiec 2025), których podsumowanie i prezentacja efektów będzie miała miejsce w listopadzie. W następnym etapie przeprowadzone zostaną warsztaty konsultacyjne dla ustalenia oczekiwań i potrzeb artystów względem nowej instytucji. Ponadto w październiku i listopadzie zrealizowane zostaną segmentacyjne badania potrzeb publiczności. Odbędą się również wspólne warsztaty konsultacyjne pracowników GGM i CSW ŁAŹNIA, których wyniki posłużą do wypracowania rekomendacji dla przyszłej instytucji. Trwają również prace nad wspólnym projektem artystyczno-badawczym obu instytucji, dotyczącym współczesnych modeli instytucji sztuki.
16. Czy głosy środowiska mają realny wpływ na proces połączenia?
Zebrane opinie i propozycje zgłaszane przez przedstawicieli środowiska artystycznego oraz zespoły instytucji są analizowane i uwzględniane w miarę możliwości przy doprecyzowywaniu zapisów dotyczących funkcjonowania nowej instytucji. Formalnie decyzję o połączeniu podejmuje Rada Miasta Gdańska, która uchwala statut nowej jednostki i ostateczny kształt dokumentów. Głosy środowiska stanowią ważny materiał pomocniczy w procesie przygotowawczym i mogą realnie wpływać na rozwiązania merytoryczne i organizacyjne.
17. Dlaczego pracownicy i Rady Programowe nie byli włączeni wcześniej w proces?
Pierwszy etap miał charakter analityczno-formalny i służył rozpoznaniu pola sztuk wizualnych w Gdańsku oraz opracowaniu możliwych scenariuszy działania. Na tym etapie nie zapadały jeszcze decyzje personalne ani programowe, dlatego udział ciał doradczych i zespołów instytucji był ograniczony. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej nie nakłada na organizatora konieczności konsultacji łączenia instytucji ze związkami zawodowymi, radami doradczymi i stowarzyszeniami twórczymi.
IV Pracownicy i zatrudnienie
18. Co stanie się z pracownikami obu instytucji po połączeniu?
Zgodnie z art. 23¹ §1 Kodeksu pracy, w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, nowy pracodawca staje się z mocy prawa stroną dotychczasowych stosunków pracy. Oznacza to, że wszystkie umowy o pracę przechodzą automatycznie na nową instytucję. Nie ma potrzeby podpisywania nowych umów, a prawa i obowiązki pracowników pozostają w mocy.
19. Czy połączenie instytucji może być przyczyną zwolnień?
Łączenie instytucji kultury, czyli przejście zakładu pracy – zgodnie z art. 23¹ §6 Kodeksu pracy – nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy.
20. Czy warunki pracy i płacy pozostaną takie same?
Przejęcie pracowników odbywa się na zasadzie kontynuacji stosunku pracy, co oznacza, że wszystkie warunki wynikające z dotychczasowych umów pozostają w mocy.
21. Kiedy i w jaki sposób pracownicy zostaną poinformowani o szczegółach połączenia?
Zgodnie z art. 23¹ §3 Kodeksu pracy, dotychczasowy i nowy pracodawca informują na piśmie swoich pracowników o:
- przewidywanym terminie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę,
- przyczynach przejścia zakładu pracy,
- zamierzonych działaniach dotyczących warunków zatrudnienia pracowników, w szczególności warunków pracy, płacy i przekwalifikowania.
Pracodawcy powinni przekazać informacje co najmniej na 30 dni przed przewidywanym terminem połączenia instytucji.
22. Czy przewidziane są konsultacje ze związkami zawodowymi?
Organizator nie ma obowiązku przeprowadzania konsultacji ze związkami zawodowymi działającymi w instytucjach.
Konsultacje ze związkami zawodowymi będą prowadzić dyrektorzy instytucji zgodnie z zapisami art. 23¹ §3 Kodeksu pracy. Konsultacje odbywają się równolegle z przekazaniem informacji pracownikom i mają na celu zapewnienie przejrzystości procesu.
V Finanse i organizacja
23. Czy połączenie ograniczy finansowanie kultury w Gdańsku?
Połączenie nie oznacza zmniejszenia środków przeznaczanych na kulturę.
Zgodnie z ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej organizator ma obowiązek zapewnić instytucji kultury środki niezbędne do prowadzenia działalności. Połączenie ma służyć bardziej racjonalnemu i przejrzystemu wykorzystaniu środków. Nowo powstała instytucja będzie dysponowała łączną kwotą odpowiadającą sumie dotychczasowych budżetów obu jednostek, co zapewni zachowanie pełnej puli finansowej oraz większą elastyczność w jej wykorzystaniu.
24. Co stanie się z majątkiem obu instytucji?
Zgodnie z ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej akt o połączeniu określa zasady przejęcia mienia. Całość majątku – w tym budynki, wyposażenie, kolekcje i infrastruktura – zostanie przekazana nowej instytucji kultury.
Nie dochodzi do utraty mienia, lecz do jego konsolidacji, co zapewnia ciągłość działań i lepsze wykorzystanie zasobów.
25. Kto będzie odpowiadał za zobowiązania finansowe po połączeniu?
Nowa instytucja kultury przejmuje zarówno prawa, jak i zobowiązania łączonych jednostek.
Zasady tego przejęcia zostaną określone w akcie o połączeniu, zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Oznacza to pełną ciągłość odpowiedzialności prawnej i finansowej.